VITAMINE D VOOR MENSEN MET MS
Uit: RondOm MS, februari 2009
dr. Barbara M van Amerongen, afdeling moleculaire celbiologie en immunologie, VUmc
Vitamine D staat bekend als de stof, die ervoor zorgt dat kalk (calcium) uit voeding in de tanden en botten wordt opgenomen. De Gezondheidsraad heeft in september 2008 het nieuwe advies ‘Naar een toereikende inname van vitamine D’ uitgebracht. In dit advies beperkt de Raad zich tot sterke botten en tot de doorsnee gezonde Nederlander.
Mensen met multiple sclerose (MS) blijken een verhoogd risico te hebben op botontkalking. Ook heeft vitamine D tekort mogelijk invloed op ontstaan, beloop en progressie van de ziekte MS. Het ziet er naar uit dat mensen met MS een aparte risicogroep vormen met wellicht een grotere vitamine D behoefte dan de gemiddelde Nederlander. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of de nieuwe voedingsnormen wel toereikend zijn voor mensen met MS.
Wereldwijd wordt er onderzoek gedaan naar het belang van vitamine D voor mensen met MS. Ook aan het VUmc MS Centrum Amsterdam, onder leiding van de hoogleraren Polman, Lips en Dijkstra, vindt onderzoek plaats naar de mogelijke rol van vitamine D bij MS met subsidie van de Stichting MS Research.
In dit artikel worden recente resultaten van onderzoek naar een mogelijke rol van vitamine D bij MS weergegeven, aangevuld met onderzoek, dat in september 2008 op het World Congress on Treatment and Research in Multiple Sclerosis in Montreal is gepresenteerd.
Botontkalking en MS
Uit een Amerikaans onderzoek naar botontkalking bij veteranen met en zonder MS bleek dat botontkalking tweekeer zo vaak voorkwam bij mensen met MS van middelbare leeftijd (45-64 jaar), dan bij een vergelijkbare groep veteranen zonder MS. Uit een ander Amerikaans onderzoek, ditmaal onder verzekerden (5318 mensen met en een vergelijkbare groep van 26588 mensen zonder MS), kwam naar voren dat botontkalking bijna tweekeer zo vaak voorkwam bij vrouwen met MS, dan bij vrouwen zonder MS en bijna negen keer zo vaak bij mannen met MS, dan bij mannen zonder MS. Voorts stelde Noors onderzoek vast dat de botdichtheid bij mensen met MS, die nog goed konden lopen, afnam naarmate de leeftijd en de ziekteduur van MS toenam. Resultaten van een twee jaar durend (klinisch interventie) onderzoek moeten nog uitwijzen of mensen met MS, die nog kunnen lopen, gebaat zijn bij het gebruik van wekelijks 500 microgram extra vitamine D.
Vitamine D en risico op MS
Het is zo langzaam aan wel bekend dat mensen die verder van de evenaar wonen een hogere kans op MS hebben. Dit verband wordt toegeschreven aan een tekort aan zonlicht of vitamine D. Uit bijvoorbeeld een Australisch onderzoek naar de invloed van omgevingsfactoren bleek dat langs de oostelijke kust van Australië het deel van de bevolking met ‘een eerste aanval van mogelijk MS’ met 9,2% toenam per breedtegraad verder verwijderd van de evenaar. Vervolgens bleek uit een Canadees onderzoek bij kinderen met ‘een eerste aanval van mogelijk MS’, dat de kinderen met een lager vitamine D gehalte in het bloed een grotere kans hadden op de diagnose MS, dan de kinderen met een hoger vitamine D gehalte in hun bloed. Van de kinderen met MS die in Canada, tussen de 40ste en 60ste breedtegraad, wonen had maar liefst 65% een te laag vitamine D gehalte in het bloed. Vitamine D tekort kwam zelfs voor bij kinderen die de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid extra vitamine D innamen.
Amerikaanse, Australische, Finse, Ierse en Nederlandse onderzoekers vonden geen verschil tussen het vitamine D gehalte in het bloed van volwassen mensen met en zonder MS.
Daarentegen bleek uit een ander Amerikaans onderzoek bij volwassenen, dat de inname van extra vitamine D de kans op MS verminderde. Vervolgens bleek uit een Nederlands onderzoek dat bij diegene die een hoger vitamine D gehalte in het bloed hadden het risico op MS kleiner was. Dit gold met name bij vrouwen, iedere tien procent stijging van het vitamine D gehalte in het bloed in de winter lijkt het risico op MS bij hen met 20% te verminderen. Verder bleek uit dit Nederlands onderzoek dat het vitamine D gehalte in het bloed in de winter beduidend lager is dan in de zomer. Tenslotte ontdekte een Canadees onderzoek bij tweelingen met MS belangrijke genetische invloeden op de hoogte van het vitamine D gehalte in het bloed.
Vitamine D en beloop van MS
Een recent Fins onderzoek toonde tijdens de MS aanvallen een lager vitamine D gehalte in het bloed aan, dan in de rustige periodes. Omgekeerd vonden Nederlandse onderzoekers dat er bij een hoger vitamine D gehalte in het bloed juist minder MS aanvallen optraden. Ook Australisch onderzoek bevestigde dat MS aanvallen minder vaak voorkwamen bij meer blootstelling aan zonlicht en een hoger vitamine D gehalte in het bloed, maar juist vaker voorkwamen tijdens infecties van de bovenste luchtwegen.
Vitamine D en toename van de MS invaliditeit
Uit een eerder Australisch onderzoek bleek dat bij mensen met MS de toename van invaliditeit gepaard ging met een verminderde blootstelling aan zonlicht en met een lager vitamine D gehalte in het bloed. Mensen met MS met meer invaliditeit (EDSS > 3) hadden over het algemeen een lager vitamine D gehalte in het bloed, dan mensen zonder MS. Dat gold overigens niet voor mensen met MS die nog konden lopen. Ook Nederlandse onderzoekers vonden bij meer invaliditeit een lager vitamine D gehalte in het bloed.
Inname extra vitamine D bij MS
In Canada is een onderzoek met vitamine D (en calcium) bij 25 mensen met MS uitgevoerd. Uit dit interventie onderzoek, dat één jaar duurde, bleek dat een oplopende hoge dosis extra vitamine D, tot wel 250 microgram per dag, (en calcium 1200 mg per dag) veilig en tolerabel is. Zoals verwacht leverde de hogere dosering aantoonbare klinische verbeteringen op. Uit al deze onderzoeken blijkt dat mensen met MS meer kans hebben op botontkalking.
Omgevingsfactoren, zonlicht, inname van extra vitamine D, een hoger vitamine D gehalte in het bloed en daarbij betrokken genen lijken niet alleen de kans op MS, maar ook de kans op MS aanvallen en progressie van MS te verminderen.
Evalueer de voedingsnormen voor vitamine D, ook bij mensen met MS
Het vitamine D gehalte in het bloed fluctueert. Naast de genoemde seizoensgebonden fluctuatie en een dag/nacht ritme, treedt er bij vrouwen ook een fluctuatie op tijdens de menstruatiecyclus en tijdens de zwangerschap. Of dit nu de reden is dat er bij vrouwen meer MS voorkomt is nog niet bekend. Bij de ziekte MS is gebleken dat de kinderen, die de diagnose MS kregen, bij ‘een eerste aanval van mogelijk MS’ een lager vitamine D gehalte in het bloed hadden, dan de kinderen die de diagnose MS niet kregen. Ook bleek bij de ziekte MS het vitamine D gehalte in het bloed tijdens MS aanvallen lager dan in de rustige periodes. Minder valide mensen met MS blijken eveneens een lager vitamine D gehalte in het bloed te hebben.
Alles bij elkaar genomen lijkt het erop dat het voor mensen met MS belangrijk is om te zorgen dat het vitamine D gehalte in het bloed het hele jaar zo min mogelijk fluctueert en boven de voor MS optimale streefwaarde blijft. Onbekend is nog wat de optimale streefwaarde van het vitamine D gehalte in het bloed voor mensen met MS is en hoeveel extra vitamine D zij daarvoor zouden moeten innemen.
Vooruitlopend op het wetenschappelijke bewijs, op grond van interventie onderzoek, pleit een steeds groter wordende groep gerenommeerde vitamine D deskundigen in Amerika voor een streefwaarde van 100 – 150 nmol/L en een dagelijks inname van 50 microgram vitamine D voor volwassenen ter voorkoming van tuberculose, psoriasis, multiple sclerose, prikkelbare darm syndroom, diabetes type 1, hoge bloeddruk, hart falen, spierzwakte, borsten overige kankers (Vitamin D*Action).
De neuroloog George Ebers, verbonden aan de Universiteit van Oxford, merkte tijdens het jaarlijkse congres van de American Neurological Association (ANA) in 2008 op dat vitamine D onderzoekers zelf de daad bij het woord voegen. Zij, hun familie en vrienden nemen extra vitamine D.
Conclusie
De Gezondheidsraad adviseert de voedingsnormen voor vitamine D te evalueren, daar er aanwijzingen zijn dat de huidige normen ontoereikend zijn. Op grond van bovenstaande zou ik ervoor willen pleiten dit advies per direct op te volgen en met onderzoek na te gaan of de nieuwe Nederlandse voedingsnormen voor vitamine D wel toereikend zijn voor mensen met MS.
Wetenswaardigheden over vitamine D
Vitamine D (colecalciferol of vitamine D3)
Naast voor sterke botten is vitamine D (colecalciferol of te wel vitamine D3) van belang voor spieren, zenuwen, hersenen en het immuunsysteem. Vitamine D blijkt dus ook bescherming te bieden tegen een aantal ziekten, zoals multiple sclerose, diabetes type 1, kanker, tuberculose en hart- en vaatziekten. Ook is de inname van extra vitamine D in verband gebracht met een lager risico op overlijden, en dus een langere levensduur.
Overigens zijn er bij de botstofwisseling alleen in combinatie met calcium beschermende effecten gevonden van vitamine D.
Vitamine D gehalte in het bloed (calcidiolgehalte)
De hoeveelheid vitamine D in het lichaam kan worden vastgesteld aan de hand van het vitamine D gehalte in het bloed. De streefwaarde moet, aldus de Gezondheidsraad, minstens 30 nmol per liter bloed bedragen. Nieuwe wetenschappelijke inzichten geven aan dat voor een goede botdichtheid en voor het verlagen van het risico te vallen of een bot te breken bij vrouwen vanaf 50 jaar (en bij mannen vanaf 70 jaar) het vitamine D gehalte in het bloed het hele jaar door minstens 50 nmol per liter moet bedragen. Als het vitamine D gehalte in het bloed onder de streefwaarde valt, dan is er sprake van een vitamine D tekort.
Vitamine D inname
Vitamine D komt uit zonlicht, voeding en supplementen. Onder invloed van ultraviolette straling uit het zonlicht, maar ook onder de zonnebank, vormt zich vitamine D in de huid. De hoeveelheid vitamine D, dat het zonlicht in Nederland in de huid aanmaakt, is afhankelijk van het jaargetijde, van het moment op de dag, van de tijd doorgebracht in de buitenlucht en van de hoeveelheid huid die wordt blootgesteld. Daarnaast zijn er nog individueel gebonden factoren, zoals geslacht, leeftijd, lichaamsbeweging, overgewicht en huidskleur, die de aanmaak beïnvloeden. In voeding bevat eigenlijk alleen vette vis, zoals haring, makreel, sardines en (wilde!) zalm, belangrijke hoeveelheden vitamine D. Aan margarine, halvarine en bak- en braadproducten wordt in Nederland wettelijk verplicht een weinig vitamine D (0,075 microgram per gram product) toegevoegd.
In aanvulling op zonlicht en voeding zijn er supplementen verkrijgbaar met extra vitamine D.
Aanbevelingen van de Gezondheidsraad
1: vitamine D uit zonlicht
De Gezondheidsraad beveelt aan om in de zes zomermaanden, april tot oktober, dagelijks minstens een kwartier, bij voorkeur tussen 11:00 en 15:00, in de buitenlucht te zijn met minimaal de handen en het gezicht onbedekt. Daarbij moet ervoor worden gewaakt dat de huid niet verbrandt. Overigens verbranden mensen met een vitamine D tekort veel sneller.
2: vitamine D uit de voeding
De Gezondheidsraad beveelt “gezonde voeding” aan, inclusief het gebruik van margarine, halvarine en bak- en braadproducten waaraan vitamine D is toegevoegd.
3: extra vitamine D
Enkele risicogroepen krijgen de aanbeveling van de Gezondheidsraad om in aanvulling op zonlicht en voeding 10 of 20 microgram extra vitamine D per dag in te nemen.
4: te veel vitamine D
De Gezondheidsraad stelt de maximaal veilige inname van extra vitamine D op 50 microgram per dag. Dit gegeven is echter niet ontleend aan nieuwe wetenschappelijke inzichten, maar aan een verouderd rapport.
Vitamine D Tests
vitamine D zelf test
Veel mensen hebben zonder het te weten een vitamine D tekort en dus een verhoogde kans op botontkalking. Krijgt u wel genoeg vitamine D? Doe de vitamine D zelf test.
http://www.vitamineinformatiebureau.nl/de_vitamine_d_test
vitamine D bloed test
Daarnaast bestaat de mogelijkheid om het vitamine D gehalte (calcidiolgehalte) in het bloed door de behandelend arts, bij voorkeur in de wintermaanden januari, februari of maart te laten bepalen.
Informatie op het internet
Gezondheidsraad
Vitamine D zelf test
Canadian Cancer Society
When Daylight Savings Time Stops Consider Taking Vitamin D
Vitamin D*Action
Brochure 'Information on Vitamin D levels for People with Multiple Sclerosis
Literatuurlijst
aanbevelingen
1: Gezondheidsraad. Naar een toereikende inname van vitamine D. Den Haag:
Gezondheidsraad, 2008; publicatienr. 2008/15.
ISBN-13: 978-90-5549-729-4
2: Vitamin D*Action
botontkalking en MS
3: McDowll TC, Culpepper WJ, Bever CT, Bradham DD.
Osteoporosis in veterans with multiple sclerosis.
Multiple Sclerosis 2008; 14: S191 P192.
4: Langer-Gould A, Albers KB, Nelson LM, Van den Eden SK.
Prevalence of vitamin D-, herpesvirus family- and hormonally-related diseases in multiple sclerosis: a comprehensive population-based case-control study.
Multiple Sclerosis 2008; 14: S190 P545.
5: Mellgren SI, Steffensen LH, Kampman M.
Bone mineral density, motor function, and vitamin D status in fully ambulatory persons with relapsing-remitting multiple sclerosis – population based cross-sectional data.
Multiple Sclerosis 2008; 14: S157 P439.
vitamine D en risico op MS
6: Munger KL, Zhang SM, O'Reilly E, Hernán MA, Olek MJ, Willett WC, Ascherio A.
Vitamin D intake and incidence of multiple sclerosis.
Neurology. 2004 Jan 13;62(1):60-5.
7: Lucas R, Taylor BV, Ponsonby A, Chapman C, Coulthard A, Dear K, Dwyer T,
Kilpatrick T, McMichael A, Pender M, Valery P, van der Mei I, Williams D.
Latitudinal variation in incidence of first demyelinating events: descriptive analyses of case partipants in the Ausimmune Study.
Multiple Sclerosis 2008; 14: S190 P552.
8: Hanwell HE, Vieth R, Bar-Or A, Sadovnick D, Arnold D, Banwell B.
Serum 25·hydroxyvitamin D status as a determinant of multiple sclerosis outcome following an initial demyelinating event in children.
Multiple Sclerosis 2008; 14: S6 4.
9: Makhani N, Magalhaes S, Fairbrother C, Banwell B.
Vitamin D status in children with multiple sclerosis.
Multiple Sclerosis 2008; 14: S191 P553.
10: Munger KL, Levin LI, Hollis BW, Howard NS, Ascherio A.
Serum 25-hydroxyvitamin D levels and risk of multiple sclerosis.
JAMA. 2006 Dec 20;296(23):2832-8.
11: Kragt JJ, van Amerongen BM, Killestein J, Dijkstra CD, Uitdehaag BM, Polman CH, Lips P.
Higher levels of 25-hydroxyvitamin D are associated with a lower incidence of multiple sclerosis only in women.
Mult Scler. 2008 Aug 13. [Epub ahead of print]
12: Orton SM, Morris AP, Herrera BM, Ramagopalan SV, Lincoln MR, Chao MJ, Vieth R, Sadovnick AD, Ebers GC.
Evidence for genetic regulation of vitamin D status in twins with multiple sclerosis.
Am J Clin Nutr. 2008 Aug;88(2):441-7.
vitamine D en beloop van MS
13: Soilu-Hänninen M, Laaksonen M, Laitinen I, Erälinna JP, Lilius EM, Mononen I.
A longitudinal study of serum 25-hydroxyvitamin D and intact parathyroid hormone levels indicate the importance of vitamin D and calcium homeostasis regulation in multiple sclerosis.
J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2008 Feb;79(2):152-7. Epub 2007 Jun 19.
14: Smolders J, Menheere P, Kessels A, Damoiseaux J, Hupperts R.
Association of vitamin D metabolite levels with relapse rate and disability in multiple sclerosis.
Mult Scler. 2008 Jul 24. [Epub ahead of print]
15: Tremlett H, Van der Mei I, Pittas F, Blizzard L, Paley G, Mesaros D, Woodbaker R, Nunez M, Dwyer T, Taylor B, Ponsonby A.
Monthly ambient sunlight, vitamin D, infections and relaps rates in multiple sclerosis.
Multiple Sclerosis 2008; 14: S203 P595.
vitamine D en toename van de MS invaliditeit
16: van der Mei IA, Ponsonby AL, Dwyer T, Blizzard L, Taylor BV, Kilpatrick T, Butzkueven H, McMichael AJ.
Vitamin D levels in people with multiple sclerosis and community controls in Tasmania, Australia.
J Neurol. 2007 May;254(5):581-90. Epub 2007 Apr 11.
17: Smolders J, Menheere P, Kessels A, Damoiseaux J, Hupperts R.
Association of vitamin D metabolite levels with relapse rate and disability in multiple sclerosis.
Mult Scler. 2008 Jul 24. [Epub ahead of print]
18: Kragt JJ, van Amerongen BM, Killestein J, Dijkstra CD, Uitdehaag BM, Polman CH, Lips P.
Higher levels of 25-hydroxyvitamin D are associated with a lower incidence of multiple sclerosis only in women.
Mult Scler. 2009 Jan;15(1):9-15. Epub 2008 Aug 13.
inname extra vitamine D bij MS
19: Burton JM, Kimball S, Vieth R, Bar-Or A, Dosch H, Thibault L, Kilborn S, D’Souza C, Cheung R, Ursell M, O’Connor P.
A Phase I/II dose-escalation trial of oral vitamin D3 with calcium supplementation in patients with multiple sclerosis.
Multiple Sclerosis 2008; 14: S34 P20.
Page last edited: 24 December 2012
Terms of Use
